“An cư lạc nghiệp” từ lâu đã là một triết lý sống ăn sâu vào tâm hồn người Việt. Ngôi nhà không chỉ là nơi che nắng che mưa mà còn là bến đỗ bình yên, là nơi cất giữ những kỷ niệm, là tài sản truyền đời. Với những ai chưa có được “bến đỗ” ấy, cảm giác trôi nổi, bấp bênh là điều dễ hiểu. Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn đã từng viết:

Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi,
Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt

Những câu hát này nói thay nỗi lòng của biết bao con người “rày đây mai đó”. Nhưng nếu đặt vào đời sống người Mỹ, những câu hát ấy lại mang một ý nghĩa hoàn toàn khác. Ở Mỹ, chuyện chuyển nhà chẳng khác gì thay áo: nhẹ tênh, nhanh gọn, và lặp đi lặp lại. Ngôi nhà với người Mỹ không phải là một “mái ấm trọn đời” mà chỉ là một trạm dừng chân, một phần của chuyến tàu dài mang tên cuộc sống. Mọi người đều có thể rời đi mà công việc, sự nghiệp hay các mối quan hệ xã hội vẫn không hề bị xáo trộn.

Điểm khác biệt

Ở Việt Nam, dọn nhà thường giống như một cuộc chia ly đầy cảm xúc. Đó là bức tranh sống động của tình thân, khi cả gia đình, họ hàng, bạn bè xúm xít giúp đỡ. Mỗi món đồ, từ chiếc “bàn ủi con gà” kỷ vật đến những vật dụng hiện đại đang trung dụng đều mang theo câu chuyện và kỷ niệm. Thay vì vứt bỏ, họ trân trọng và mang theo tất cả, với một triết lý đơn giản: “Có là đủ, đủ là được.” Sự hài hòa hay phong cách bày trí trong tổ ấm mới không phải là ưu tiên hàng đầu, miễn là ngôi nhà có thể lấp đầy bằng những kỷ vật thân thương.

Trái ngược với điều đó, người Mỹ lại có một triết lý khác. Họ đề cao sự hài hòa và vẻ đẹp trong không gian sống. Câu nói “ăn cơm Tàu, ở nhà Tây” đã phần nào lột tả được sự chỉn chu về nội thất của người Mỹ. Khi chuyển nhà, họ không quá bận tâm đến việc mang theo tất cả. Họ chỉ giữ lại những món đồ thực sự quan trọng, những món mang giá trị tinh thần cao.

Phần còn lại, họ sẵn sàng bỏ đi, hoặc mua mới ở nơi ở mới. Thậm chí, nếu sử dụng đồ cũ, họ cũng tìm những món đồ hài hòa với phong cách trang trí của ngôi nhà mới. Đối với người Mỹ, ngôi nhà không phải chỉ để ở, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, nơi mọi thứ đều phải có sự sắp xếp và nhất quán.

Theo thống kê, một người Mỹ trung bình chuyển nhà 11 lần trong đời vì nhiều lý do khác nhau, từ đổi việc, chuyển trường, đến đơn giản là… muốn thay đổi.

Lý do chính

Gánh nặng đồ đạc:

Việc chuyển nhà ở Việt Nam không chỉ vì yếu tố tâm linh mà còn bởi những gánh nặng vật chất. Một khi bán nhà, người Việt chủ yếu chỉ bán được giá trị của mảnh đất và ngôi nhà, trong khi đồ đạc, vật dụng nội thất lại rất khó thanh lý. Việt Nam không có văn hóa “garage sale” (bán đồ cũ trong sân nhà) hay “estate sale” (bán toàn bộ tài sản khi chuyển nhà hoặc sau khi người chủ qua đời) phổ biến như ở Mỹ. Chính vì lẽ đó, việc phải mang theo một khối lượng đồ đạc lỉnh kỉnh, cồng kềnh trở thành một nỗi phiền phức, khiến người ta ngại và ít dám quyết định di dời.

Rào cản tín dụng:

Việc mua-bán nhà ở Việt Nam cũng gặp nhiều trở ngại. Hầu hết người mua đều phải thanh toán toàn bộ (pay-off) hoặc chỉ có một số ít người đủ điều kiện vay ngân hàng. Hệ thống tín dụng của Việt Nam còn quá non trẻ và chưa đủ mạnh để hỗ trợ người dân một cách rộng rãi. Điều này dẫn đến việc sở hữu một ngôi nhà trở thành một giấc mơ xa vời với nhiều người, đòi hỏi một số vốn tích lũy khổng lồ.

Ngược lại, ở Mỹ, việc vay tiền mua nhà lại vô cùng thuận lợi và minh bạch. Chỉ cần có một công việc ổn định và thu nhập tốt, việc sở hữu một căn nhà đối với người Mỹ trở nên dễ dàng như chuyện mua một chiếc iPhone ở Việt Nam vậy. Thủ tục diễn ra nhanh chóng, ít rào cản, giúp họ không phải suy nghĩ hay trăn trở quá nhiều về tài chính. Hệ thống tín dụng Mỹ phát triển cho phép người Mỹ dễ dàng vay mượn để thực hiện các mục tiêu lớn trong cuộc sống, bao gồm cả việc mua nhà.

Quy chuẩn xây cất:

Ở Việt Nam, chuyện cơi nới, mở rộng, thêm chỗ nọ chỗ kia diễn ra khá tùy tiện. Khi cần thêm không gian, nhiều gia đình sẵn sàng dựng thêm mái tôn, bắc thêm gác lửng, hay chắp vá vài bức tường mà không có bản thiết kế hay quy chuẩn nào. Điều này không chỉ làm mất đi sự hài hòa, thẩm mỹ của căn nhà và cả khu phố, mà đôi khi còn tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ, sập đổ.

Ngược lại, ở Mỹ, mỗi khu dân cư và từng căn nhà đều phải tuân thủ quy chuẩn xây dựng chặt chẽ. Người Mỹ đặc biệt coi trọng yếu tố thẩm mỹ và an toàn trong kiến trúc. Chính vì vậy, khi nhu cầu không gian tăng lên, họ thường chọn cách chuyển đến một nơi ở mới rộng rãi hơn thay vì tùy tiện xây cất. Cũng từ đó hình thành một lối sống coi việc chuyển nhà là giải pháp hợp lý và tự nhiên.

Kết

Những khác biệt này không chỉ thể hiện sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế và hệ thống tín dụng, mà còn cho thấy hai thái cực trong cách con người đối diện với cuộc sống: một bên là sự thận trọng, gắn bó và tích lũy, một bên là sự linh hoạt, cởi mở và tin tưởng của xã hội.

Nhìn rộng ra, cả hai đều đúng trong bối cảnh riêng. Nếu người Việt xem ngôi nhà như gốc rễ để bám víu và dựng xây, thì người Mỹ coi đó là phương tiện để đồng hành cùng cuộc sống đang biến đổi không ngừng. Và có lẽ, sự khác biệt này chính là điều làm nên màu sắc riêng biệt cho mỗi nền văn hoá.