Trong bài này tại hạ sẽ chia sẻ một số khác biệt giữa Mỹ và Việt Nam mà tại hạ đã trải nghiệm trong thời gian sống ở đây. Nó không phải là sự khác biệt về văn hoá, mà là những khác biệt trong cuộc sống hàng ngày. Quý vị có thể tìm đọc sự khác biệt về văn hoá ở các bài viết khác của tại hạ.

Giá nhiên liệu

Ở Mỹ, giá nhiên liệu rẻ hơn Việt Nam rất nhiều nhưng điều khác biệt lớn nhất là giá nhiên liệu ở Mỹ không phụ thuộc vào nhà nước. Giá nhiên liệu ở Mỹ thay đổi theo thị trường, và nó thay đổi rất nhanh và tuỳ thuộc vào từng vùng, từng hãng cung cấp nhiên liệu. Thành ra không có gì ngạc nhiên nếu quý vị thấy giá nhiên liệu ở một trạm xăng đối diện lại có giá khác xa với trạm xăng mà quý vị đang đổ. Sự khác biệt này đến từ nhiều yếu tố như do chất lượng nhiên liệu, danh tiếng của hãng cung cấp, và vị trí địa lý…

Một điểm khác biệt nữa là trong khi giá xăng ở Mỹ luôn rẻ hơn giá dầu Diesel thì ở Việt Nam lại ngược lại. Trong khi tư duy của người Việt Nam là xăng là nhiên liệu tốt hơn dầu Diesel, có chi phí sản xuất cao hơn, và do đó giá xăng phải cao hơn dầu Diesel.

Thoạt nghe thì có lý nhưng thực tế không phải vậy. Người Mỹ lại có tư duy ngược lại. Họ cho rằng dầu Diesel là nhiên liệu gây ô nhiễm môi trường hơn xăng, và do đó giá dầu Diesel phải cao hơn xăng để lấy đó bù đắp cho chi phí xử lý ô nhiễm môi trường, buộc các nhà chế tạo động cơ phải không ngừng cải tiến công nghệ để giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Chú trọng người khuyết tật

Nói không quá thì người khuyết tật ở Mỹ được ưu đãi rất nhiều. Họ được xã hội tạo điều kiện để hòa nhập với cộng đồng. Như người cụt chân vẫn có thể lái xe, người cụt tay vẫn có thể làm việc… Trong khi đó ở Việt Nam thì người khuyết tật lại bị xã hội kỳ thị, làm sao họ có thể được cấp bằng lái xe với những khuyết tật như vậy? Rõ ràng là không.

Khi những người khuyết tật được xã hội tạo điều kiện để hòa nhập với cộng đồng thì họ sẽ có thể đóng góp cho xã hội. Họ sẽ không trở thành gánh nặng cho xã hội, nhất là gia đình của họ. Chính sự tư duy khác biệt này đã giúp cho xã hội Mỹ phát triển hơn Việt Nam rất nhiều.

Chú trọng người già

Nếu đi vào những siêu thị như Costco, Walmark, hay Home Depot… quý vị sẽ thấy rất nhiều người già làm việc ở đây. Có người 70-80 tuổi vẫn làm việc. Trong khi ở tuổi đó tại Việt Nam nếu còn đi làm sẽ bị xã hội cho là bị con cái bỏ rơi, con cháu bất hiếu. Nếu không thì ở độ tuổi đó họ cũng chẳng muốn đi làm, được cho là an nhàn và cứ lây lất cho hết tháng ngày còn lại.

Vô tình, một người già ở Mỹ lại có thể đóng góp cho xã hội nhiều hơn một người già ở Việt Nam. Họ không làm bận rộn con cháu, chủ động tài chính, và hơn nữa là vận động nhiều hơn, ít bệnh hơn, ngành y tế cũng đỡ gánh nặng hơn…

Chú trọng những người nghèo

Thật vậy, nếu quý vị đang sống ở Mỹ thì quý vị sẽ không ít lần nghe người ta nói với nhau rằng “Ở Mỹ, hoặc là phải giàu, không thì phải nghèo. Chứ đừng có lửng lửng mệt lắm”. Ý của câu nói này là nếu không thể trở thành một người giàu thì hãy trở thành một người nghèo. Bởi vì ở Mỹ, người nghèo và người giàu được nhà nước hỗ trợ rất nhiều, trong khi những người ở tầng lớp trung lưu thì khá chật vật.

Ở Mỹ, người nghèo được nhà nước hỗ trợ rất nhiều. Họ được trợ cấp tiền thuê nhà, tiền ăn uống, tiền học hành, tiền chăm sóc sức khoẻ… Đặc biệt những người nghèo có con nhỏ thì được trợ cấp có phần lỏng tay hơn. Ngoài những khoản như: Tín dụng Thuế cho Trẻ em (Child Tax Credit), Chương trình Hỗ trợ Dinh dưỡng Bổ sung (Supplemental Nutrition Assistance Program – SNAP) người nghèo còn được trợ cấp các khoản về y tế, giáo dục rất hào phóng.

Tại sao lại như vậy? Bởi vì trong tư duy của người Mỹ người nghèo là những người có thể trở thành tội phạm dễ nhất, và nếu họ trở thành tội phạm thì đó lại là gánh nặng cho xã hội. Xã hội phải cần thêm nhiều cảnh sát, nhà tù, và các khoản trợ cấp khác để quản lý và hỗ trợ họ. Do đó, nhà nước Mỹ có xu hướng hỗ trợ người nghèo để họ không trở thành tội phạm.

Theo số liệu của Bộ Lao động Mỹ (U.S. Department of Labor), theo ước tính năm 2019, có khoảng 18.000 cơ quan thực thi pháp luật trên khắp Hoa Kỳ, với tổng số khoảng 700.000 cảnh sát viên trên tổng số 320 triệu dân. Tức là cứ 457 người thì có một cảnh sát viên.

Trong khi đó, theo số liệu của Bộ Công an Việt Nam, tính đến năm 2019, cả nước có 1.600.000 cán bộ, chiến sĩ công an, với tổng số khoảng 96 triệu dân. Tức là cứ 60 người thì có một cảnh sát viên.

Ưu đãi cho doanh nghiệp

Ở Mỹ, doanh nghiệp được ưu đãi rất nhiều. Họ được miễn thuế, được hưởng nhiều chính sách ưu đãi về đất đai, lao động, và các khoản trợ cấp khác. Đặc biệt là những doanh nghiệp lớn, họ được ưu đãi rất nhiều…

Lý do của những ưu đãi này là bởi vì doanh nghiệp là những người tạo ra công ăn việc làm cho xã hội. Họ là những người đóng thuế nhiều nhất cho nhà nước. Do đó, càng có nhiều hãng xưởng thì càng có nhiều công ăn việc làm, và càng giảm bớt gánh nặng tài chánh cho người dân. Một xã hội mà người thất nghiệp càng ít thì quốc giá đó mới phồn vinh được.

Trong khi đó Việt Nam lại có tư duy ngược lại. Họ cho rằng doanh nghiệp nhà nước là quan trọng và họ ưu ái cho doanh nghiệp nhà nước hơn. Trong khi đó các mô hình này hầu hết đều làm ăn thua lỗ, tham nhũng tràn lan, và gây thất thoát rất nhiều tiền thuế của dân.

Giáo dục

Ở Mỹ, giáo dục là một trong những ngành được ưu tiên hàng đầu. Họ có rất nhiều chính sách ưu đãi cho giáo dục như miễn học phí, trợ cấp tiền ăn uống, tiền thuê nhà, và các khoản trợ cấp khác. Đặc biệt là những khoản cho vay học phí, họ cho vay rất nhiều và lãi suất rất thấp.

Một sinh viên ở Mỹ có thể vay lên đến 100.000 đô la để học đại học, và họ có thể trả góp trong vòng 20 năm với lãi suất chỉ 3%/năm. Điều này giúp cho sinh viên có thể tập trung vào việc học mà không phải lo lắng về tài chính. Lực lượng này sẽ là nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội trong tương lai.

Trong khi đó, ở Việt Nam, giáo dục lại là một trong những ngành bị bỏ quên nhất. Họ không có nhiều chính sách ưu đãi cho giáo dục, và học phí thì ngày càng tăng cao. Điều này khiến cho nhiều sinh viên phải bỏ học giữa chừng vì không đủ tiền trang trải.

Mặt khác Việt Nam lại có tư duy thắt chặt đầu vào mà lại bỏ quên đầu ra. Họ tuyển sinh quá khó khiến cho nhiều người không được học hành đến nơi đến chốn, buông bỏ, chán nản có người thậm chí còn trở thành tội phạm. Chưa hết, những sinh viên đã đậu đại học thì lại bắt đầu buông lỏng việc học hành, không còn chăm chỉ như trước nữa, khi tốt nghiệp ra trường thì lại có kiến thức và kỹ năng không đáp ứng được nhu cầu của nhà tuyển dụng.

Sinh viên Mỹ thì lại khác, họ bước vào ngưỡng cửa đại học rất nhẹ nhàng và thoải mái. Nhưng khi bắt đầu vay nợ học phí thì họ lại phải chăm chỉ học hành để có thể tốt nghiệp và trả nợ. Họ phải có trách nhiệm với cuộc đời của mình, nếu không muốn trở thành một người nợ nần chồng chất. Nên hầu hết sinh viên Mỹ khi tốt nghiệp đều có việc làm và năng lực làm việc rất tốt.

Đây là một trong những khác biệt rất lớn giữa Mỹ và Việt Nam. Nó ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng nguồn nhân lực của quốc gia.

Ngân hàng

Lãi suất khi vay tiền ở Mỹ rất thấp, chỉ khoảng 3%/năm. Nghĩa là nếu mượn 1000 đô la thì một năm sẽ trả 30 đô la tiền lãi.

Trong khi đó, ở Việt Nam, lãi suất khi vay tiền rất cao, họ thường tính theo tháng. Có nơi khoảng 20%/năm, tức là 2%/tháng. Nghĩa là nếu mượn 1000 đô la thì một năm sẽ trả 200 đô la tiền lãi.

Khi càng cho vay với lãi suất cao thì người vay sẽ càng khó trả nợ. Mà càng khó trả nợ thì ngân hàng sẽ gặp nhiều rủi ro hơn. Do đó, ngân hàng sẽ phải tăng lãi suất để bù đắp cho rủi ro này. Và cứ như vậy, lãi suất sẽ ngày càng cao hơn.

Không có tiền mặt

Tiền mặt không được sử dụng nhiều tại Mỹ. Họ chủ yếu sử dụng thẻ tín dụng, thẻ ghi nợ, và các hình thức thanh toán điện tử khác. Điều này giúp cho việc giao dịch trở nên nhanh chóng và tiện lợi hơn.

Ở Mỹ người ta rất sợ sở hữu tiền mặt với lượng lớn. Thường họ chỉ giữ tiền lẻ để mua những thứ lặt vặt. Còn lại họ sẽ gửi ngân hàng, hoặc đầu tư vào các quỹ đầu tư, hoặc mua bất động sản… Nếu cần gửi những số tiền lớn thì họ sẽ dùng chi phiếu hoặc chuyển khoản.

Như vậy tiền mặt trong nhà người dân sẽ rất ít. Nhà nước sẽ dùng những khoản tiền này để đầu tư vào các dự án khác, cho các doanh nghiệp vay, hoặc đầu tư sang các quốc gia khác… Điều này giúp cho nền kinh tế Mỹ phát triển hơn rất nhiều.

Người Việt mình thì lại có thói quen trữ tiền mặt trong nhà. Mua vàng cất dưới gầm giường… đây là những dòng tiền thụ động, không được sử dụng để đầu tư. Chính vì vậy mà nền kinh tế Việt Nam phát triển chậm hơn Mỹ rất nhiều.

Nhà cửa, cây cỏ, điện nước

Chính phủ Mỹ kiểm soát rất nghiêm ngặt về việc xây dựng nhà cửa, trồng cây, và sử dụng điện nước. Điều này giúp cho môi trường sống ở Mỹ rất tốt.

• Nhà cửa: Giá nhà được chính phủ quy định và kiểm soát rất rõ ràng nên không có tình trạng sốt giá nhà giá ảo như ở Việt Nam. Nhà cửa được xây dựng theo tiêu chuẩn rất cao, đảm bảo an toàn và tiện nghi cho người dân. Nên tránh được rất nhiều tai nạn đáng tiếc như cháy nổ, sập nhà…
• Cây cỏ: Việc trồng cây, cỏ được chính phủ quy định rất rõ ràng. Người dân không được tự ý trồng cây, cỏ mà không có sự cho phép của chính phủ cũng như mỗi gia đình phải đảm bảo tối thiểu diện tích cây xanh trong khuôn viên nhà mình. Nếu không thì sẽ bị phạt rất nặng. Trong khi đó ở Việt Nam thì người dân có thể tự ý trồng cây, cỏ mà không cần phải xin phép chính phủ. Điều này dẫn đến tình trạng sâu bệnh, côn trùng phát triển không kiểm soát, hoặc có thể tráng bê tông hoá hết khuôn viên nhà mình mà không bị phạt.
• Điện nước: Chính phủ mỹ có quy định rất rõ ràng về việc sử dụng điện nước. Người dân phải tuân thủ các quy định này để đảm bảo an toàn và tiết kiệm. Ví dụ như chỉ được tưới cây vào những giờ nhất định, không được sử dụng nước quá mức quy định, và chỉ được tưới cây vào những ngày nhất định. Ở Việt Nam thì người dân có thể tự ý sử dụng điện nước mà không cần phải tuân thủ các quy định này.

Kiểm soát thuốc

Thuốc được kiểm soát rất nghiêm ngặt ở Hoa Kỳ. Người dân không thể tự ý mua thuốc mà không có sự cho phép của bác sĩ. Có người khi mới sang khá bất ngờ là nha sĩ chẳng cho họ một viên thuốc giảm đau nào sau khi nhổ răng. Họ phải chịu đựng cơn đau một cách tự nhiên. Hay như có thai thì không được uống thuốc gì cả, kể cả thuốc bổ.

Đố quý vị mua được lọ thuốc xịt hen suyễn ở Mỹ mà không có toa bác sĩ. Trong khi ở Việt Nam thì chỉ cần ra tiệm thuốc tây là có thể mua được, từ trụ sinh, thuốc giảm đau, thuốc tê gì cũng có thể mua được.

Chính sự không kiểm soát này đã dẫn đến tình trạng lạm dụng thuốc, kháng thuốc, và các bệnh lý khác. Dần dà nó sẽ ảnh hưởng đến sức khoẻ của cả cộng đồng và làm tăng chi phí y tế.

Kết luận

Những sự tương phản trên chỉ là một số trong rất nhiều sự tương phản khác giữa Mỹ và Việt Nam. Chính những khác biệt này đã tạo nên sự khác biệt trong tư duy, văn hoá, và lối sống của người dân hai dân tộc, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển của mỗi quốc gia.